Μαστίχα Χίου

Η μαστίχα στην Αρχαιότητα

Στην αρχαιότητα, τον 5ο αι. π.Χ., για πρώτη φορά ο Ηρόδοτος αναφέρει την μαστίχα. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι η μαστίχα είχε θεραπευτικές ιδιότητες, κάτι που αναφέρει και ο Ιπποκράτης. Οι κοπέλες της Ρώμης χρησιμοποιούσαν οδοντογλυφίδες από μαστιχόδεντρα, για να έχουν λευκά δόντια.

Η μαστίχα της Χίου στην Τουρκοκρατία

Οι Τούρκοι εκτιμούσαν ιδιαίτερα τη μαστίχα. Τα χρόνια της Τουρκοκρατίας στη Χίο οι περιοχές που είχαν μαστίχα είχαν πολλά πλεονεκτήματα-προνόμια. Καταρχήν υπήρχε ξεχωριστή διοίκηση για τα χωριά που είχαν μαστιχόδεντρα από το υπόλοιπο νησί. Τα χωριά αυτά ήταν 21. Διοικητής ήταν ο φοροεισπράκτορας μαστίχας (Σακίζ-Εμινί) με βοηθούς τους επιτρόπους της μαστίχας (Σακίζ-Βεκιλερί). Το εμπόριο μαστίχας επιτρέπονταν μόνο στο Σουλτάνο. Εάν κάποιος ιδιώτης ασχολούνταν με το εμπόριο μαστίχας τιμωρούνταν αυστηρά. Μεταξύ των προνομίων που είχαν τα χωριά αυτά ήταν: 

- Πλήρωναν φόρο σε είδος (20.000 οκάδες μαστίχα) και τον κεφαλικό φόρο (χαράτσι). Άλλους φόρους δεν πλήρωναν.

- Επιτρέπονταν να χτυπούν τις καμπάνες των εκκλησιών τους. 

Η Χίος είναι ένα νησί της πατρίδας μας που βρίσκεται στο Ανατολικό Αιγαίο, πολύ κοντά στην Τουρκία (3,5 ναυτικά μίλια). Το πιο γνωστό προϊόν της είναι η μαστίχα. 

Στο νησί υπάρχουν περίπου 20.000 στρέμματα με 1.150.000 μαστιχόδεντρα.

Το μαστιχόδεντρο 

Το φυτό της μαστίχας ονομάζεται σχίνος ή Πιστακία η λεντίσκος η Χία. Είναι αειθαλής θάμνος και φτάνει τα 3 μ. ύψος. Αναπτύσσεται αργά και για να ολοκληρωθεί η ανάπτυξή χρειάζεται περίπου 50 χρόνια. Ζει πάνω από 100 χρόνια. Είναι γενικά ανθεκτικό φυτό όμως δεν αντέχει στην παγωνιά. Το Γενάρη και το Φλεβάρη γίνεται το κλάδεμα των χαμηλών  κλαδιών, το Μάρτη και τον Απρίλη γίνεται το σκάψιμο και μέχρι το τέλος της άνοιξης έχουν ολοκληρωθεί οι εργασίες περιποίησης του φυτού.

Τα μαστιχόδεντρα της Χίου παράγουν 150-180 γραμ. μαστίχας κατά μέσο όρο. Υπάρχουν όμως και δέντρα που δίνουν έως και 2 κιλά, αλλά και άλλα που δίνουν μόλις 10 γραμ. 

Η παραγωγή της μαστίχας

Τον Ιούνιο καθαρίζεται ένας κυκλικός χώρος κάτω από το δέντρο από ζιζάνια, φύλλα και χώματα που μπορεί να έχει. Στη συνέχεια απλώνουν ένα ειδικό άσπρο χώμα, όπου θα πέσει η μαστίχα. 

Έπειτα ακολουθεί το "κέντημα¨ του δέντρου (χάραγμα από κάτω προς τα πάνω του κορμού του δέντρου). Αυτό το κάνουν 1 φορά την εβδομάδα για πέντε-έξι φορές.

Το Σεπτέμβριο που έχει πήξει η μαστίχα αρχίζει το μάζεμα με ειδικά εργαλεία τα ¨τιμητήρια¨. Στην αρχή μαζεύουν τα μεγάλα κομμάτια μαστίχας και τα βάζουν στα μαστιχοκάλαθα.

Αργότερα μαζεύουν τα μικρά κομμάτια και έπειτα ξύνουν το μαστιχόδεντρο σε περίπτωση που έχουν κολλήσει πάνω του μικρότερα κομμάτια. 

Το Νοέμβρη και όλο το χειμώνα αρχίζει η περιποίηση της μαστίχας (καθαρισμός, πλύσιμο με σαπούνι, στέγνωμα). 

Αφού τελειώσει την δίνουν στην Ένωση Μαστιχοπαραγωγών για την επεξεργασία της. Αφού γίνει η διαλογή της σε ποιότητες την πουλάνε ως μαστίχα, ως υλικό ζωγραφικής, ως συστατικό φαρμάκων κ.ά. 

Η πυρκαγιά του Αυγούστου του 2012. 

Τον Αύγουστο του 2012 ξέσπασε μεγάλη πυρκαγιά στο νησί της Χίου, που κατέστρεψε το 40% των μαστιχόδεντρων. Η οικονομική καταστροφή ήταν σημαντική. Για να αναπτυχθεί ένα νέο μαστιχόδεντρο και να παράγει μαστίχα χρειάζονται 5-8 χρόνια. 

Ψάχνοντας στο διαδίκτυο βρήκαμε ένα τραγούδι για το Μαστιχόδεντρο και ένα βίντεο που δείχνει τη διαδικασία συλλογής μαστίχας. 

Μαστιχόδεντρο

Μοιάζω με το δέντρο εκείνο

που πληγώνουνε κι ανθίζει,

άσπρο δάκρυ σαν το κρίνο

απ’ το σώμα μου δακρύζει,

μοιάζω με το δέντρο εκείνο

που πληγώνουνε κι ανθίζει.

Μαστιχόδεντρο και κρίνο

Άγιο Μύρο και λιβάνι

ποιος αγάπησε να γιάνει.

Που σκορπάει την ευωδιά του

και στο χώμα που θα γείρει

κι ας κεντήσαν την καρδιά του

μ’ ασημένιο κεντητήρι,

που σκορπάει την ευωδιά του

και στο χώμα που θα γείρει.

Μαστιχόδεντρο και κρίνο

Άγιο Μύρο και λιβάνι

ποιος αγάπησε να γιάνει.

Μοιάζω με το δέντρο εκείνο

που το σώμα του αγιάζει,

απ’ το δάκρυ του που τρέχει

απ’ το μόσκο του που στάζει,

μοιάζω με το δέντρο εκείνο

που το σώμα του αγιάζει.

Μαστιχόδεντρο και κρίνο

Άγιο Μύρο και λιβάνι

ποιος αγάπησε να γιάνει.

Στίχοι: Ηλίας Κατσούλης, Μουσική: Ορφέας Περίδης.

Θεοδοσία Γκ., Ιωάννα Κ., Γιώργος Κ./ΣΤ1΄